[pierwszy podrozdział pracy magisterskiej o analizie cyklów koniunkturalnych]
Poddając analizie szeregi czasowe, które przedstawiają zmiany wielkości ekonomicznych (np. dochodu narodowego w cenach stałych, stopy bezrobocia, wskaźnika produkcji przemysłowej), można wyodrębnić typy zmian aktywności gospodarczej[1].
- tendencję rozwojową (trend) – zmiany określające ogólny długookresowy kierunek; dążenie danej wielkości do wzrostu lub spadku podczas badanego okresu. Tendencja rozwojowa w sposób systematyczny i regularny przedstawia pewne zmiany w ogólnym poziomie analizowanego zjawiska, jednocześnie pokazuj ąc także poziom zmiennej endogenicznej, wynikający z oddziaływania na nią pewnych przyczyn, np. zmian podaży pracy. Długoletnie trendy można wyznaczyć dopiero po obserwacji odpowiednio długich szeregów czasowych (obejmujących kilka lub kilkanaście lat), w zależności od stabilności trendu oraz jednostek czasu, w których wyrażony jest dany szereg;
- wahania cykliczne (koniunkturalne) – zmiany aktywności gospodarczej powtarzające się z pewną regularnością, wyrażające się w mniej lub bardziej regularnych fluktuacjach wokół trendu;
- wahania sezonowe (periodyczne) – powtarzające się w ciągu określonego okresu wahania aktywności gospodarczej, np. w określonych porach roku, w ciągu jednego miesiąca lub tygodnia. Wahania sezonowe możemy podzielić na:
- wahania krótkookresowe – fazy tych oscylacji są rytmem biologicznym, przyjętym podziałem pracy, zwyczajami etc. i występują w ciągu jednego dnia, doby, tygodnia, miesiąca.
- wahania sezonowe – wahania występujące w szeregach czasowych o obserwacjach półrocznych, kwartalnych, miesięcznych, których przyczynami są czynniki pozaekonomiczne np. klimat, kultura i zwyczaje.
- wahania przypadkowe (nieregularne) – spowodowane przez jednorazowe zdarzenia, szczególnie o charakterze losowym np. powodzie, pożary, strajki lub wojny.
Wymienionym powyżej kategoriom zmian zjawisk gospodarczych odpowiadają charakterystyczne cechy, przyczyny i okresy. Zmiany wartości poszczególnych szeregów czasowych są funkcją zmian wahań gospodarczych, które są w nich zawarte.
W celu analizy występujących w gospodarce wahań cyklicznych aktywności gospodarczej i odpowiedniego przygotowania szeregów czasowych do potrzeb badania, niezbędne są następujące czynności: zebranie danych, przygotowanie danych, a także poprawna identyfikacja cyklu.
Według W.Krelle[2] [3] wahania koniunkturalne są to „bardziej lub mniej regularne odchylenia aktywności gospodarczej od zrównoważonej stopy wzrostu, która zwykle jest utożsamiana z linią trendu. Faza wzrostu trwa tak długo, dopóki rzeczywiste stopy wzrostu są wyższe aniżeli stopy wzrostu w warunkach równowagi; faza spadkowa występuje w sytuacji odwrotnej. W okresie fazy spadkowej nie musi koniecznie następować spadek produkcji (ujemna stopa wzrostu), wystarczy tutaj jedynie zmniejszenie się dynamiki przyrostu w stosunku do odpowiedniej stopy wzrostu zrównoważonego”.
Na szczególną uwagę zasługuj ą wahania koniunkturalne, które maj ąc periodyczny charakter tworzą cykl koniunkturalny. Charakteryzują się następującymi cechami :
- wynikają z samowyzwalających się mechanizmów wewnętrznych, które występują w gospodarce;
- obejmują całą gospodarkę swoim zasięgiem;
- sekwencje wzrostowych i spadkowych zmian wielkości ekonomicznych są oddzielone punktami zwrotnymi, które powtarzaj ą się ze stosunkowo względną regularnością;
- fluktuacje mają charakter krótko i długookresowy.
Cała sekwencja spadkowych i wzrostowych wahań koniunkturalnych o charakterze periodycznym, tworzy cykl koniunkturalny, który jest dynamicznym i złożonym procesem gospodarczym. Cykl kształtowany jest przez bardzo wiele różnych czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych, co niekiedy utrudnia analizę poszczególnych wahań.
Współczesna nauka o koniunkturze gospodarczej pełna jest sporów i dyskusji na temat warunków, jakie powinny zostać spełnione, aby dane wahania koniunkturalne można było zaliczyć do fluktuacji cyklicznych (periodycznych).
—
[1] Hubner D., Lubiński M., Małecki W., Makowski Z., Koniunktura Gospodarcza, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994, s. 9.
[2] Barczyk R., Kowalczyk Z., Metody Badania Koniunktury Gospodarczej, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1993, s. 10.
[3] Orłowska R., Pangsy-Kania S., Cykle koniunkturalne – teoria, analiza i praktyka, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s. 9.