Faktoring

Faktoring jest jednym ze sposobów na poprawienie płynności bieżącej firmy oraz krótkoterminowe finansowanie działalności gospodarczej. Zaliczany jest on do kategorii umów nienazwanych, ale uznaje się go za alternatywę kredytu obrotowego[1]. Podstawową zaletą faktoringu jest przyspieszenie rotacji należności, a wraz z tym skrócenie okresu oczekiwania na środki pieniężne. Szybki cykl rotacji środków pieniężnych, przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowych terminów płatności zobowiązań, pozwala przedsiębiorstwu na uzyskanie swoistego „kredytu kupieckiego u instytucji faktoringowej”.

Faktoring polega na nabywaniu pieniężnych wierzytelności handlowych przez faktora (bank lub firmę faktoringową), za określonym wynagrodzeniem, z przejęciem lub bez przejęcia ryzyka niewypłacalności dłużnika. W praktyce nabywane są jedynie wierzytelności krótkoterminowe, o terminach płatności od 14 dni do 120 dni[2].

Umowę faktoringu zawieraj ą dostawca towarów lub usług, czyli faktorant, oraz nabywca wierzytelności, czyli faktor. Odbiorca towarów lub usług (dłużnik faktoringowy) jest uczestnikiem transakcji, ale nie jest stroną zawieranej umowy. Zawarcie umowy faktoringowej nie jest jednak możliwe, jeżeli dłużnik w umowie z dostawcą zamieści klauzulę zakazującą cesji wierzytelności na osobę trzecią[3].

Przedmiot umowy faktoringu obejmuje cesję wierzytelności oraz szereg usług dodatkowych. W ich skład wchodzą m.in. inkaso należności, wystawianie monitów, windykacja należności, analiza sytuacji ekonomicznej dłużników, udzielanie kredytów i pożyczek, prowadzenie księgowości i dokonywanie rozliczeń finansowych transakcji. Zawarcie umowy powoduje w sensie prawnym zmianę wierzyciela – zamiast faktoranta staje się nim faktor. Należy jednak podkreślić, że instytucja faktoringowa nie przejmuje zobowiązań zbywcy wierzytelności, a w szczególności nie ponosi odpowiedzialności z tytułu gwarancji i rękojmi za wady fizyczne i prawne towarów będących przedmiotem sprzedaży[4].

Rodzaje zawieranych umów faktoringowych dzielone są według kilku kryteriów[5]:

a) umiejscowienia ryzyka niewypłacalności dłużnika:
■ faktoring właściwy (pełny, bez regresu),
■ faktoring niewłaściwy (niepełny, z regresem),
■ faktoring mieszany,

b) sposobu wypłacania środków pieniężnych:
■ zaliczkowy (awansowy),
■ dyskontowy,

c) zasad informowania dłużnika o skupie wierzytelności:
■ otwarty (jawny),
■ półotwarty,
■ tajny (cichy),

d) miejsca działalności podmiotów uczestniczących w transakcji:
■ międzynarodowy,
■ krajowy.

W przypadku faktoringu właściwego (pełnego, bez regresu) całość ryzyka przejmuje faktor, który egzekwuje należność w terminie jej wymagalności we własnym imieniu i na własny rachunek. Przelana wierzytelność nie wraca już nigdy do zbywcy (faktoranta), więc nie istnieje obawa, że zostanie on obarczony koniecznością jej ściągnięcia od odbiorcy towaru. W przypadku faktoringu niewłaściwego (niepełnego, z prawem regresu) ryzyko pozostaje po stronie zbywcy wierzytelności – jeżeli dłużnik odmówi zapłaty, faktorant będzie musiał uczynić to za niego. Faktoring mieszany polega natomiast na ustaleniu limitu kwotowego, do którego wykupywane są należności w trybie faktoringu właściwego. Powyżej tego limitu stosowany jest faktoring niewłaściwy. Oznacza to, że ryzyko związane z należnościami, które przekraczają ten limit, pozostaje po stronie faktoranta.

Faktoring zaliczkowy, wyróżniany z uwagi na sposób otrzymania zapłaty od faktora, polega na wypłacie przez faktora jedynie części sumy odkupionej wierzytelności i utworzeniu
funduszu gwarancyjnego z pozostałej części. W sytuacji spłaty wierzytelności przez dłużnika, jest on zwracany faktorantowi, po pomniejszeniu o należne odsetki i prowizje. W przypadku umowy faktoringu dyskontowego wypłacana jest od razu całość kwoty, pomniejszona o odsetki i prowizje.

Umowa faktoringu otwartego (jawnego) przewiduje niezwłoczne powiadomienie dłużnika o fakcie zawarcia umowy faktoringowej. Czasami zbywca nie życzy sobie jednak powiadomienia dłużnika. Nie występuje ono w przypadku faktoringu tajnego (cichego), który oferowany jest jednak raczej niechętnie. Formą pośrednią pomiędzy faktoringiem otwartym i tajnym jest faktoring półotwarty, w którym do powiadomienia dłużnika dochodzi w momencie wezwania go do zapłaty.

Korzystanie z faktoringu ma niewątpliwie szereg zalet, ale istnieją także pewne wady. Zestawienie istotnych korzyści i wad, związanych ze stosowaniem faktoringu, zostało przedstawione w tabeli 10.

Tabela 10. Zalety i wady systemu faktoringowego

Źródło: M. Barowicz, Faktoring…, op. cit.

Przedsiębiorstwo stosujące faktoring może dzięki niemu finansować wzrastające potrzeby na kapitał obrotowy w firmie, bez pogorszenia relacji kapitałów własnych do kapitałów obcych w przedsiębiorstwie. Stosowanie faktoringu wywołuje w przedsiębiorstwie zmiany jedynie w pozycjach aktywów bilansu firmy – jest to zamiana należności na środki pieniężne. Dla porównania: zaciągnięcie kredytu obrotowego powoduje zmiany zarówno aktywów, jak i pasywów bilansu firmy – wzrasta kapitał obcy, a po stronie aktywów rosną wielkości środków pieniężnych. Sprawia to, że przedsiębiorstwa, które oddają należności do faktorowania, uzyskują wyższe wskaźniki rentowności majątku oraz korzystniejsze wskaźniki ogólnego zadłużenia, co nie ogranicza możliwości zaciągania kolejnych kredytów[6]. Uzyskane dzięki faktoringowi środki pieniężne mogą być wykorzystane m.in. do uzyskania u dostawców rabatów przy zakupach gotówkowych, co pozwala na większą swobodę w kształtowaniu cen na produkty i usługi oraz określaniu terminów płatności. Podnosi to konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku i korzystnie wpływa na jego płynność finansową.

Jedną z najistotniejszych wad, pomijając kwestię kosztów faktoringu, które kształtują się czasami stosunkowo wysoko, jest ograniczenie kontaktów z dostawcami, a przez to osłabienie wzajemnych powiązań. Istotne jest również niebezpieczeństwo popadnięcia w zależność od faktora, gdy przejmuje on fakturowanie i ewidencjonowanie operacji z klientami[7]. Dyskusyjną wydaje się być kwestia postrzegania stosowania faktoringu jako oznaki słabości finansowej przedsiębiorstwa.

Instrumentem finansowym, działającym w sposób podobny do faktoringu, jest kredyt dyskontowy. Różnica sprowadza się przede wszystkim do tego, że dyskontowane są papiery wartościowe, jakimi są weksle, a nie faktury. Najkorzystniejszą formą wydają się być jednak wzajemne rozliczenia przedsiębiorstw za pomocą weksli, gdyż nie występuj ą w ich przypadku prowizje pobierane przez bank lub firmę faktoringową. Osobną kwestią jest oczywiście, wspomniany opisie kredytów wekslowych, problem doboru kontrahentów, wobec których możliwe jest zastosowanie tej formy rozliczeń.

[1] M. Barowicz, Faktoring – sposób na obrót wierzytelnościami, „Rzeczpospolita”, 03.08.2004 r.

[2] J. Grzywacz, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Warszawa 2003, s. 201.

[3] M. Barowicz, Faktoring…, op. cit.

[4] Ibidem.

[5] A. Skowronek – Mielczarek, Małe…, op. cit., s. 101.

[6] A. Skowronek – Mielczarek, Małe…, op. cit., s. 103.

[7] Bankowość…, op. cit. , s. 287.