Metody deterministyczne

W części badań analitycznych wykorzystuje się metody deterministyczne, między innymi metodę kolejnych podstawień, metodę różnic cząstkowych, metodę funkcyjną, metodę różnicowania itp. Metody te nazywane są również metodami eliminacji, gdyż polegają na eliminacji wpływu jednych czynników i badaniu wpływu pozostałych.1

W obecnej praktyce analitycznej najpopularniejszą i najczęściej stosowaną jest metoda kolejnych podstawień. Polega ona na analizowaniu czynników mających przyczynowy wpływ na wielkość wynikową, a sprowadza się do wyliczenia skutków działania kolejnych czynników. Tą metodą można ustalić np. wpływ sprzedaży, dochodów, kosztów i innych czynników na wynik finansowy przy uwzględnieniu zmian w czasie. Metoda kolejnych podstawień jest mało pracochłonna, ale często prowadzi do niejednoznacznych wyników i nie jest poprawna pod względem matematycznym.2

Metoda różnic cząstkowych jest jedną z metod izolacji, polegającej na wyizolowaniu wszystkich lub wybranych czynników i zbadaniu ich wpływu na daną wielkość ekonomiczną w określonym czasie i w różnych warunkach. Jej istota tkwi w obliczeniach wpływu czynników związku przyczynowo – skutkowego w kolejnych krokach: najpierw jeden czynnik, potem dwa, następnie trzy razem. Czynniki są wyizolowane, ale w pewne grupy odpowiednio powiększane o kolejny czynnik. Gdy liczba czynników jest duża, wówczas wzrasta pracochłonność tej metody.3

Metoda różnicowania również jest odmianą metody izolacji. Polega ona na uwzględnieniu różnic między wielkością bazową a rzeczywistą. Jest to metoda bardzo prosta i mało pracochłonna, ale ma pewne niedomogi z punktu widzenia poprawności matematycznej. Główną jej wadą jest to, że w zależności od przyjętej kolejności podstawień otrzymywane są różne odchylenia cząstkowe. Im więcej rozpatrywanych jest czynników kształtujących wskaźnik, tym więcej może być różnych wyników. Zmienność odchyleń cząstkowych powoduje, że rezultaty tej metody traktowane mogą być jedynie jako orientacyjne.

Pozostałe metody analizy przyczynowej są dużo dokładniejsze, gdyż bez względu na dokonaną kolejność podstawienia czynników wynik jest zawsze ten sam. Są one jednak mniej przydatne w praktyce, ponieważ wymagają dużo prasy, wzrastającej w miarę uwzględniania większej liczby czynników, poza tym są mniej przejrzyste na etapie obliczeń. Jedną z tych metod jest metoda funkcyjna, która polega na ustaleniu wskaźników zmienności poszczególnych czynników, a następnie wykorzystaniu ich do odpowiedniego przeliczenia bazowej wielkości badanego wskaźnika. Jest ona bardzo pracochłonna, ale charakteryzuje się poprawnością matematyczną. Do zwiększenia praktycznej użyteczności metody funkcyjnej i ograniczenia jej pracochłonności celowe jest opracowanie i wykorzystanie nomogramów.4

W praktyce bardzo często firmy ograniczają się jednak do analizy porównawczej. Analiza przyczynowa zaś wykorzystywana jest jedynie do pojedynczych, nie zawsze najistotniejszych wskaźników ekonomicznych. Dokonywanie oceny wielu zdarzeń i procesów gospodarczych tylko na podstawie analizy porównawczej okazuje się zbyt powierzchniowe. Trudno wówczas o skuteczne zapobieganie w przyszłości oddziaływania czynników negatywnych na zaistniałe odchylenia. Poza tym trudności rozszerzenia analizy przyczynowej wiążą się z większą jej pracochłonnością i koniecznością ścisłego sprecyzowania czynników oddziałujących na poszczególne wskaźniki ekonomiczne. Pomocne mogą się tu okazać tablice powiązań przyczynowo-skutkowych podstawowych wskaźników ekonomicznych przedsiębiorstwa. Aby dokładnie i wszechstronnie przeanalizować dane zagadnienie należy poznać typowe prawidłowości w przyczynowym powiązaniu zdarzeń gospodarczych.

Analiza sytuacji finansowej firmy umożliwia ocenę jej zyskowności, wielkości posiadanego majątku, źródeł jego pokrycia, stopnia płynności finansowej i zdolności do obsługi zadłużenia. Stanowi ona także punkt wyjścia do przewidywania przyszłościowego rozwoju sytuacji finansowej firmy. Prace wchodzące w zakres analizy finansowej zależą głównie od kwalifikacji i zasad zorganizowania pracowników, którzy się tym zajmują. W działalności swojej powinni oni uwzględnić odpowiednie rozwiązania metodologiczne i środki techniczne dostosowane do potrzeb zarządzania. W nowoczesnych i dobrze prosperujących przedsiębiorstwach do wykonania konkretnych analiz i ekspertyz ekonomiczno-finansowych angażuje się często odpowiednie firmy konsultingowe i doradcze. Z reguły jednak stosuje się odpowiednie programy komputerowe, które spełniają zapotrzebowanie na konkretne informacje ekonomiczne użyteczne dla decyzji zarządczych.