Podstawowe pojęcia analizy ekonomicznej
- pojęcie analizy i analizy ekonomicznej,
- przedmiot analizy ekonomicznej,
- etapy badania analitycznego.
Pojęcie analizy ekonomicznej
Pojęcie analizy może być rozpatrywane w kilku znaczeniach. W znaczeniu potocznym oznacza rozkład, rozbiór pewnej całości. Ujmując rzecz precyzyjniej analizę możemy rozpatrywać, w przeciwstawieniu do syntezy, jako:
1) rozkładanie jakiejś całości na elementy, zazwyczaj niejednorodne; zmierzające do wyróżnienia składników pierwotnych, wykrycia czynników konstytutywnych lub warunkujących, wskazania przyczyn, zasad, ustalenia praw. Także: rezultat takich czynności lub nazwa niektórych dyscyplin czy też wyspecjalizowanych metod naukowych.
Analiza może być dokonywana a) w myśli i b) w rzeczywistości poza podmiotowej. Analiza myślowa (teoretyczna) – dotyczy rozbioru pojęć, prawd, zagadnień, zjawisk z uwzględnieniem ich genezy (a. genetyczna), przyczyny (a. przyczynowa), struktury (a. strukturalna), funkcjonowania (a. funkcjonalna), wytworów ludzkich.
Jako metoda charakteryzuje się tym, że postępuje od złożonej całości do jej prostszych składników i następnie od szczegółu do ogółu. Analiza manipulacyjna – (analiza praktyczna) – stosowana ze względu na swoisty charakter nauk z którymi się łączy (ekonomiczna, fizyczna, chemiczna). Może być zarówno ilościowa jak i jakościowa.
2) analiza może być traktowana jako metoda rozwiązywania jakiegoś problemu polegająca na założeniu, że jest on już rozwiązany, i prowadzeniu rozumowania „od końca do początku”, analiza ta, rozpowszechniona w dawnej algebrze, obecnie stosowana jest w heurystyce.
Analizę ekonomiczną moglibyśmy zdefiniować na gruncie analizy praktycznej, w odniesieniu do zjawisk i procesów gospodarczych występujących w skali całej gospodarki narodowej jak i mikroskali podmiotu gospodarującego. Z drugiej strony analizę ekonomiczną można rozpatrywać również jako funkcję zarządzania.
Przedmiot analizy ekonomicznej
W dziedzinowym ujęciu przedmiotem analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa mogą być:
- wyniki finansowe działalności,
- sytuacja majątkowo-finansowa,
- wyniki materialne działalności,
- koszty własne,
- gospodarka zasobem ludzkim,
- gospodarka zasobem materiałowym (gospodarka materiałowa),
- gospodarka środkami trwałymi,
- postęp techniczny i innowacje, rozwój przedsiębiorstwa,
- wartość przedsiębiorstwa.
Etapy badania analitycznego
Sekwencja badania analitycznego wynika z konieczności nadania uzyskanym wynikom badania wysokiej wartości poznawczej. Wyróżniamy:
- etap zdefiniowania obiektu badań – ustalamy właściwy zakres badania analitycznego koncentrując się na wartościach posiadających walor poznawczy,
- etap wyboru kryterium oceny zjawiska ekonom.,
- etap wyboru właściwej miary,
- etap ustalenia jednostki odniesienia,
- etap określenia odchyleń stanów rzeczywistych od założonych,
- etap postawienia wstępnej hipotezy badawczej i jej zweryfikowanie w oparciu o model funkcjonowania zjawiska (wyróżniamy modele: fizyczne, schematyczne, matematyczne – w tym ekonometryczne), (między zjawiskami ekonomicznymi mogą zachodzić zależności funkcyjne jak i korelacyjne),
- etap ustalenia przyczyn i skutków stwierdzonych zakłóceń,
- wnioski końcowe.
Metody analizy ekonomicznej
Każdy proces analityczny składa się z dwóch zasadniczych części: wstępnego pomiaru i oceny badanego zjawiska oraz badań przyczynowo – skutkowych. Przy wstępnym pomiarze i ocenie badanego zjawiska, znajduje zastosowanie intuicyjna metoda porównań, która polega na porównywaniu takich wielkości, które posiadają, tzw. walor porównywalności. Oznacza to, że w wyniku tych porównań można wyciągnąć wnioski istotne z punktu widzenia oceny badanego zjawiska. Jeżeli weźmiemy na przykład jeden z najważniejszych finansowych parametrów przedsiębiorstwa, jakim jest jego zysk, to możliwości porównań opartych o tę kategorię (ujętą jako wartość bezwzględna tj. w zł) są istotnie ograniczone.
Osiągnięty zysk można porównywać z zyskiem planowanym lub z zyskiem innego okresu. Natomiast porównywanie zysku jednego przedsiębiorstwa z zyskiem innego musi uwzględniać fakt, że praktycznie nie istnieją dwa identyczne przedsiębiorstwa, o takim samym profilu produkcyjnym czy też zaangażowanych środkach, wielkości zatrudnienia itd. W związku z tym wartość poznawcza takiego porównania będzie mało przydatna w analizie ekonomicznej i finansowej. Z tych właśnie względów decydującym czynnikiem wpływającym na jakość tej metody jest umiejętny dobór parametrów pod względem posiadania wspólnej płaszczyzny porównań.
Jednym z najczęstszych sposobów nadawania waloru porównywalności zestawianym parametrom jest przedstawianie ich w postaci dynamiki (tempa wzrostu) oraz struktury, czyli ich udziału w określonej całości. Jeżeli chodzi natomiast o zakres porównywania tak przedstawionych parametrów, to występują trzy podstawowe obszary tych porównań:
- porównanie w czasie (dane z jednego okresu do danych z innego okresu);
- porównanie w przestrzeni (czyli np. z innymi przedsiębiorstwami lub wynikami średnimi w branży);
- porównanie z wartościami postulowanymi (czyli z planem).
Omawiana metoda porównań jest najczęściej wykorzystywana przy wstępnej ocenie przedsiębiorstwa na podstawie jego sprawozdań finansowych.
W drugiej części badań analitycznych tj. badań przyczynowo-skutkowych wykorzystuje się następujące metody deterministyczne w odniesieniu do zjawisk, między którymi można określić zależności funkcyjne:
- metoda kolejnych podstawień,
- metoda różnic cząstkowych,
- metoda funkcyjna,
- metoda logarytmiczna,
- metoda podstawień krzyżowych,
- metoda reszty,
- metoda Beckera,
- metoda Kilara.
Metody te, nazywane także metodami eliminacji, polegają – najogólniej rzecz biorąc – na eliminacji wpływu jednych czynników i badaniu wpływu pozostałych.
Metoda kolejnych podstawień
Metoda kolejnych podstawień (łańcuchowych) służy do liczbowego określenia wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska tylko wtedy, gdy współzależności mają charakter związku funkcyjnego wyrażonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy algebraicznej danych czynników.
Metoda ta polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych, stanowiących przedmiot badań, oraz określeniu odpowiedniego łańcucha przyczyn. Istota tej metody wyraża się w kolejnym podstawianiu poszczególnych czynników w wielkości określającej wartość wskaźnika, będącego przedmiotem porównania, w miejsce wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia (bazę). Przestrzega się przy tym zasady zachowywania raz już przeprowadzonych podstawień we wszystkich następnych podstawieniach, aż do ostatniego czynnika włącznie. Postępując w ten sposób, oblicza się wpływ poszczególnych czynników na odchylenie łączne. Różnicę spowodowaną przez konkretny czynnik ustala się, odejmując od wyniku podstawienia, w którym dany czynnik występuje w wielkości reprezentowanej przez wskaźnik będący przedmiotem porównania, wielkości wyniku z bezpośrednio poprzedzającego podstawienia, gdzie ten właśnie czynnik jest jeszcze ujęty w wielkości przyjętej dla podstawy odniesienia (bazy). Suma odchyleń cząstkowych powinna być równa łącznemu (całkowitemu) odchyleniu między wielkością wskaźnika, który jest przedmiotem porównań, a wielkością wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia.
W metodzie kolejnych podstawień można przyjmować następującą kolejność działania:
1) ustalenie odchylenia łącznego (O) między wielkością stanowiącą przedmiot porównania a wielkością przyjętą za podstawę odniesienia (bazę). Niech subskrypt 1 ozn. dane rzeczywiste, subskrypt 0 – dane z podstawy odniesienia.
O = X1 – X0
2) określenie czynników wpływających na odchylenia łączne (a,b,c …) oraz istniejącego między nimi związku przyczynowego (np.:),
f(x) = a * b * c
3) przeprowadzenie kolejnych podstawień w odniesieniu do poszczególnych czynników z jednoczesnym zachowaniem uznanego w teorii i praktyce trybu postępowania: najpierw podstawia się czynniki ilościowe, a następnie uwzględnia się czynniki wartościowe (ceny, stawki wynagrodzeń itp.) z jednoczesnym zachowaniem podstawionych uprzednio czynników ilościowych:
Oa= (a1 – a0) * b0 * c0
Ob= (b1 – b0) * a1 * c0
Oc= (c1 – c0) * a1 * b1
4) zestawienie odchyleń cząstkowych i ich interpretacja:
O = Oa + Ob + Oc
Metoda reszty
Metoda reszty opiera się na takich samych założeniach jak metoda kolejnych podstawień. Metodę stosuje się do obliczeń związanych z ustaleniem wpływu dwóch czynników na przyrost produkcji, tj. zmian w wielkości zatrudnienia i wydajności pracy, oraz do oceny czynników określających dynamikę wynagrodzeń, tzn. zatrudnienia i przeciętnego wynagrodzenia.
Etapy obliczeń:
- Obliczenie względnych wskaźników dynamik (wyrażenie procentowe):
dx = [(X1/X0) – 1] *100
da = [(a1/a0) – 1] *100
db = [(b1/b0) – 1] *100
- Udział wzrostu a (Ua) w przyroście X ustala się, dzieląc wskaźnik wzrostu tempa zmian a (da) przez wskaźnik tempa wzrostu X (dX):
Ua = (da / dX) * 100, Oa = [(O * Ua)/100] – odchylenie w zł
- Udział wzrostu b (Ub) w X stanowi różnicę uzyskaną przez odjęcie od 100 udziału wzrostu a (Ua ):
Ub = 100 – Ua, Ob= [(O * Ub)/100] – odchylenie w zł
- Obliczenia powinny spełniać równość:
Ua + Ub = 100.
Przedmiotem analizy finansowej są wielkości ekonomiczne, charakteryzujące działalność jednostki gospodarczej, które są wyrażone w jednostkach pieniężnych. Zwłaszcza chodzi tu o zasoby finansowe, stan finansowy oraz wyniki działalności gospodarczej.
Analiza finansowa jest najważniejszym narzędziem badawczym oceny działalności jednostek gospodarczych.
Istotą analizy finansowej jest rozpatrywanie zjawisk i procesów finansowych, które odzwierciedlają efektywność działalności całego przedsiębiorstwa.
W zależności od rodzaju przyjętej podstawy odniesienia rozróżnia się następujące kierunki porównań:
- porównania ze wskaźnikami okresów ubiegłych lub przyszłych,
- porównywania ze wskaźnikami postulowanymi,
- porównania ze wskaźnikami innych jednostek gospodarczych.
Celem analizy ekonomicznej jest odpowiedź na pytanie: „jak zarządzać finansami firmy?”. Analizie poddaje się bilans oraz rachunek zysków i strat, bądź jeśli firma nie prowadzi pełnej ewidencji rachunkowej informacje o przychodach i kosztach firmy. Należy zgromadzić najważniejsze informacje o przychodach i kosztach firmy.
Materiały źródłowe analizy finansowej:
- Materiały wewnętrzne – zawierają informacje pochodzące z wewnątrz przedsiębiorstwa
- Materiały zewnętrzne – informują o otoczeniu, czyli o zewnętrznych warunkach funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Materiały wewnętrzne
- Dane pochodzące z ewidencji gospodarczej:
– Dokumentacja pierwotna lub wtórna,
– Zapisy z urządzeń ewidencyjnych np. konta, rejestry, zestawienia obrotów i sald,
– Sprawozdawczość - Dane pozaewidencyjne:
– Wyniki poprzednich analiz zwłaszcza z roku ubiegłego
– Dane planistyczne, np.. Plan finansowy, biznesplan, kalkulacje wstępne, kosztorysy,
– Protokoły z kontroli,
– Protokoły z posiedzeń zarządu i rad nadzorczych,
– Informacje od pracowników.
Materiały zewnętrze
- Informacje o rynku, na którym funkcjonuje przedsiębiorstwo, np. badania chłonności, struktury klientów rynków
- Wyniki finansowe przedsiębiorstw konkurencyjnych
- Rozwiązania prawne, finansowe i podatkowe
- Badania dot. rynku zaopatrzenia i zbytu, opłacalności sprzedaży, działania konkurentów, itp.
Metody analizy finansowej są sposobami postępowania, które stosuje się przy badaniu różnych zjawisk. Określona metoda obejmuje zespół czynności związanych z przetwarzaniem informacji badanych zjawisk i procesów.
Istnieje kilka grup metod analizy finansowej, każda oparta jest na określonej grupie ogólnych założeń.