Syntetycznie sytuację płatniczą przedsiębiorstwa charakteryzuje wskaźnik zdolności płatniczej, będący relacją środków płatniczych do zobowiązań wymagalnych. Jeżeli wskaźnik ten wyższy jest od jedności, oznacza to zadowalającą sytuację płatniczą. Natomiast, gdy wskaźnik jest niższy od jedności, sygnalizuje trudności płatnicze przedsiębiorstwa.
W praktyce najczęstrzymi przyczynami trudności płatniczych są:
- zaleganie przez odbiorców z zapłatą za wyroby, towary, roboty, usługi;
- zaangażowanie środków w zapasach;
- zaangażowanie środków w zapasach zbędnych lub trudno zbywalnych;
- występowanie znacznych roszczeń spornych i wątpliwych;
- trudno ściągalne nadpłaty dokonane dostawcom, nie rozliczone zaliczki pracownicze, nadpłaty zobowiązań wobec budżetu i instytucji ubezpieczeniowych;
- deficytowość bieżącej działalności gospodarczej.6
Działalność gospodarcza przedsiębiorstwa oraz jego zasoby majątku trwałego i obrotowego mogą być finansowane przez angażowane kapitały własne lub obce. Różnokierunkowe rozpoznanie źródeł finansowania, ich struktury oraz w pewnym stopniu efektywności przedstawiają wskaźniki wspomagania finansowego. Jednym z nich jest wskaźnik ogólnego zadłużenia. Stanowi on stosunek ogółu zobowiązań przedsiębiorstwa do całości jego majątku. Obrazuje to poniższy wzór:
zobowiązania
Wskaźnik ogólnego zadłużenia = —————————————
całość aktywów
Rosnący poziom tego wskaźnik oznacza wyższy stopień udziału kapitału obcego w działalności przedsiębiorstwa. Takie zaangażowanie kapitału wiąże się z koniecznością spłaty zaciągniętych zobowiązań w odpowiednim terminie oraz opłacenia odsetek.
Pochodnym tego ogólnego wskaźnika jest między innymi wskaźnik udziału kapitałów własnych w finansowaniu majątku. Wyjaśnia on zaangażowanie zasobów własnych. Tendencja wzrostowa tego wskaźnika świadczy o umacnianiu się podstaw finansowych działalności przedsiębiorstwa. Wskaźnik ten oblicza się według następującego wzoru:
kapitał własny
Wskaźnik udziału kapitałów = —————————————
własnych w finansowaniu majątku całość aktywów
W zakresie finansowania majątku znajduje zastosowanie tak zwana złota reguła bilansowa. Zakłada ona, że majątek trwały przedsiębiorstwa powinien być w zasadzie w całości sfinansowany z kapitałów własnych albo z kapitału stałego, czyli z kapitałów własnych powiększonych o zobowiązania długoterminowe.
Innym pochodnym wskaźnikiem ogólnego zadłużenia jest wskaźnik relacji zobowiązań do kapitałów własnych. Oblicza się go według wzoru:
całość zobowiązań
Wskaźnik relacji zobowiązań = —————————————
do kapitałów własnych całość kapitałów własnych
Określa on podstawową zależność strukturalną kapitałów przedsiębiorstwa i możliwość ewentualnego pokrycia zobowiązań własnymi zasobami majątkowymi. Im niższy ten wskaźnik, tym strukturalnie wyższe jest zaangażowanie kapitałów własnych w działalności przedsiębiorstwa.7
Wśród wskaźników wspomagania finansowego istotne znaczenie mogą mieć także wskaźniki charakteryzujące efektywność finansową zaciągniętych zobowiązań i możliwości ich spłaty z osiągniętych efektów. Wyróżnić tu należy przede wszystkim wskaźnik pokrycia odsetek z uzyskanych efektów finansowych oraz wskaźnik pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową. Pierwszy z nich określa efektywność nakładów związanych z zaciągniętymi zobowiązaniami, wyrażonych w relacji zysku brutto powiększonego o odsetki do kwoty płaconych odsetek. Zysk brutto wraz z odsetkami oznacza maksymalną kwotę, jaką przedsiębiorstwo jako kredytobiorca mogłoby zapłacić z tytułu odsetek nie ponosząc strat. Drugi wskaźnik natomiast wyjaśnia stopień pokrycia osiąganą nadwyżką finansową przeciętnego stanu całości zobowiązań występujących w ciągu badanego okresu. Za nadwyżką finansową przyjmuje się łączną sumę zysku netto i amortyzacji rocznej. W ten sposób można uzyskać ogólną orientację o możliwości uregulowania zobowiązań z osiąganej w ciągu roku nadwyżki finansowej.8
6 L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie…, s. 81-82.
7 Tamże, s. 83-85.
8 Tamże, s. 87.