Głównym celem rachunku zysku i strat jest zestawienie poszczególnych rodzajów przychodów uzyskiwanych przez osobę prawną według źródeł ich powstawania oraz elementów składających się na koszty uzyskania przychodów, strat związanych z prowadzeniem działalności, a także obciążeń podatkowych. Końcowym rezultatem przeprowadzonego rachunku zysków i strat jest ujawnienie zysku lub straty, która wykazana jest w bilansie. Główny nacisk w rachunku nakłada się na oddzielenie działalności gospodarczej, która stanowi podstawę funkcjonowania przedsiębiorstwa od sytuacji wyjątkowych, nadzwyczajnych a także w dużej mierze niezależne od samego przedsiębiorstwa. W ramach działalności gospodarczej należy rozgraniczyć działalność operacyjną i finansową. Podstawę takiego rozgraniczenia działalności gospodarczej jest różnorodność form powiązań osoby prawnej z otaczającym go rynkiem. Działalność operacyjna wiąże przedsiębiorstwo z rynkami dóbr materialnych i czynników produkcji – natomiast działalność finansowa z rynkiem finansowym. U podstaw działalności operacyjnej leżą procesy gospodarcze, które są podstawą działań powołanych do tego celu przedsiębiorstw. Jej rezultatem jest sprzedaż towarów, produktów usług i materiałów.
Podstawowa działalność operacyjna ma charakter ciągły, powtarzalny w czasie i w określonych cyklach produkcji i sprzedaży. Natomiast pozostała działalność operacyjna charakteryzuje się działaniami okazjonalnymi, występującymi sporadycznie np. sprzedaż majątku trwałego. Prowadzenie działalności operacyjnej wiąże się ściśle z ponoszeniem kosztów np. materiały, surowce, energia, wynagrodzenia, amortyzacja oraz koszty sprzedaży.
Działalność finansowa skupia się na kreowaniu przychodów oraz kosztów z tytułu pozyskiwania oraz posiadania kapitału – w tym odsetki od kredytów, obligacji, udziały, akcje oraz udzielnie pożyczek, które winny być zaliczone w działalność inwestycyjną. Działalność inwestycyjna nie znajduje odzwierciedlenia w rachunku zysków i strat. W rachunku zysków i strat wykazuje się zarówno zyski i straty nadzwyczajne jak i obciążenia podatkowe tj. świadczenia przedsiębiorstwa na rzecz podmiotów prawa publicznego. Oprócz podatków obligatoryjnych występują także inne obciążenia wyniku finansowego tj. koszty i straty nie uznawane dla celów podatkowych.
W konstrukcji rachunku można wyróżnić trzy szczeble tworzenia wyniku finansowego tj. eksploatacyjny (tzw. operacyjny), finansowy, a także nadzwyczajny. Suma wyniku eksploatacyjnego oraz finansowego jest rezultatem działalności gospodarczej osoby prawnej. Punktem wyjścia w rachunku jest przychód ze sprzedaży (tj. praktyczny przychód netto ze sprzedaży bez uwzględnienia podatków od wartości dodanej, akcyzowego czy też zryczałtowanego) natomiast końcowym rezultatem jest wynik finansowy netto. Zadaniem rachunku zysku i strat jest wykazanie, w jakim stopniu wynik finansowy jest zależny od działalności operacyjnej, a w jakim warunkowany jest przez przychody i koszty finansowe, sytuacje nadzwyczajne oraz obciążenia podatkiem dochodowym.
W oparciu o ustawę o rachunkowości wykazuje się dwa sposoby prezentacji rachunku zysku i strat : dwustronny (scalony) oraz szeregowy (łańcuchowy). W rachunku dwustronnym oddzielnie wskazuje się koszty (po lewej stronie zestawienia) i oddzielnie przychody (po prawej stronie). Natomiast w rachunku szeregowym przychody i koszty uporządkowane są kolejno w jednym ciągu.
Uzyskiwanie dodatniego wyniku ze sprzedaży przez osobę prawną oznacza pozytywną rentowność podstawowej działalności operacyjnej, produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwo znajdują nabywców, a ono posiada określoną pozycję na rynku.
Wypracowanie zysku netto przez przedsiębiorstwo wskazuje, iż jest ono rentowne przy uwzględnieniu innych poza podstawową działalnością operacyjną czynników takich jak: pozostała działalność operacyjna, przychody i koszty finansowe, straty i zyski nadzwyczajne, podatek dochodowy a także inne obligatoryjne obciążenia wyniku finansowego. Informacja o osiągniętym zysku netto jest bardzo ważną informacją dla właścicieli oraz inwestorów, ponieważ stanowi ona podstawę do określenia stopy zwrotu z kapitału, a także wskazuje na możliwości wypłaty dywidend.
Rachunek zysków i strat może być sporządzony w wersji porównawczej lub kalkulacyjnej. Wersja porównawcza różni się od wersji kalkulacyjnej odmiennym sposobem rozliczenia kosztów działalności operacyjnej tj. traktuje koszty działalności operacyjnej jak jedną zbiorową pozycję, w której wyodrębnia się poszczególne rodzaje kosztów w układzie rodzajowym np. wartość sprzedanych towarów i materiałów, koszty zużycia usług obcych, surowców, materiałów, amortyzacji oraz wynagrodzeń. Natomiast w rachunku kalkulacyjnym koszty związane z podstawową działalnością operacyjną podlegają rozdzieleniu na koszty sprzedanych towarów i produktów, koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu.
W praktyce rachunek zysków i strat jest uzupełniany o dane dotyczące podziału zysku netto lub też sposobu pokrycia straty netto. Część firm sporządza też sprawozdanie z podziału zysku, które jest wykorzystywane przy zatwierdzaniu sprawozdań finansowych i podejmowaniu decyzji o podziale zysku.