Pierwszym etapem analizy wyniku finansowego może być analiza porównawcza

Pierwszym etapem analizy wyniku finansowego może być analiza porównawcza, która oparta jest na wzorcowych układach nierówności wskaźników (modelach następstwa szeregowego). Najogólniej, zasadnicze znaczenie ma osiąganie nierówności takich wskaźników ilościowych, jak kapitał i zysk netto. Kapitały własne uzupełnione kapitałami obcymi są przy prowadzeniu działalności gospodarczej angażowane w odpowiednich zasobach majątku trwałego i obrotowego oraz w zasobach osobowych. Dlatego w ocenie efektywności gospodarowania należy uwzględnić te zasoby. Wzorcowy układ nierówności podstawowych wskaźników ilościowych, odpowiadający wymogom gospodarowania intensywnego, przedstawić można w następujący sposób:

STAN ZATRUDNIENIA <STAN SKŁ. MAJĄTK.< PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY< ZYSK FIRMY.

Rozpatrując te wskaźniki w warunkach porównawczych wyższa dynamika majątku niż zatrudnienia świadczy o rosnącym wyposażeniu przedsiębiorstwa w składniki majątku trwałego i obrotowego, tworzące możliwość rozszerzenia działalności gospodarczej. Z kolei wyższa dynamika przychodów ze sprzedaży niż majątku wiązać się może z wyższą produktywnością zaangażowanego majątku oraz efektywnymi uprawnieniami techniczno – organizacyjnymi. Natomiast wyższa dynamika zysku niż przychodów ze sprzedaży może być wynikiem wyższych cen sprzedaży lub rezultatem racjonalnego wykorzystywania ogółu czynników działalności gospodarczej. Na podstawie tych wskaźników ilościowych można zbudować szereg wskaźników relatywnych, które dają podstawę do jakościowej charakterystyki i oceny efektywności gospodarowania.

Są to na przykład: przeciętne zaangażowanie składników majątkowych na jednego zatrudnionego, obrotowość majątku, wydajność pracy na jednego zatrudnionego, rentowność sprzedaży, rentowność majątku, rentowność pracy na jednego zatrudnionego. W warunkach gospodarki intensywnej, obrotowość majątku powinna rosnąć szybciej niż wartość składników majątkowych zaangażowanych przeciętnie na jednego zatrudnionego. Zespół składników majątku trwałego i obrotowego powinien zatem stwarzać możliwość efektywnego wzrostu przychodów ze sprzedaży. W przypadku właściwego wykorzystywania zaangażowanych zasobów osobowych i majątkowych prowadzić to będzie do wzrostu wydajności pracy na jednego zatrudnionego. Z kolei wzrost wydajności pracy niższy od dynamiki rentowności sprzedaży świadczyć może o korzystnym dla przedsiębiorstwa kształtowaniu się cen sprzedaży i kosztów własnych. Natomiast wyższa dynamika rentowności majątku może zależeć od racjonalizacji zaangażowania majątku trwałego i obrotowego. Wreszcie dynamika rentowności pracy wyższa od dynamiki majątku świadczy o wyższym stopniu efektywności finansowej zaangażowania w działalności gospodarczej czynnika ludzkiego.1

Dynamika omawianych wyżej wskaźników ilościowych i jakościowych powinna być systematycznie porównywana z wzorcowymi układami nierówności wskaźników. Faktyczne kształtowanie się dynamiki zgodnie z układami wzorcowymi świadczyć może o rozwijaniu przez przedsiębiorstwo gospodarki intensywnej. Wszelkie odstępstwa od wzorów mogą być wynikiem występujących zakłóceń w działalności gospodarczej. Mimo tego nie należy bezkrytycznie przyjmować tych wzorców. Względność tych układów ujawniać się może między innymi przy inflacyjnym ruch cen i bezpośrednio po oddaniu znacznych inwencji do eksploatacji.

Zasadnicze wnioski z zakresu kształtowania się wyniku finansowego uzyskuje się dopiero w toku analizy przyczynowej. Z roli, jaką spełnia zysk w przedsiębiorstwie wynika, że powinna to być analiza wielokierunkowa i wielostopniowa. Swoim zakresem powinna ona obejmować nawet proces produkcyjny. Najczęściej w analizie przyczynowej zysku wykorzystuje się zależności obliczeniowe. Przy jej przeprowadzaniu przyjmuje się, że na wynik finansowy wpływają: przychody ze sprzedaży, koszt własny sprzedaży, saldo operacji finansowych, saldo strat i zysków nadzwyczajnych oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego. Rozpatrując przychód ze sprzedaży można stwierdzić, że jest on rezultatem zaangażowania określonego stanu zatrudnienia i wydajności pracy na jednego zatrudnionego. Wzrost zysku netto jest wynikiem oddziaływania takich czynników jak: przyrost wartości sprzedaży towarów i produktów, wzrost wyniku na operacjach finansowych oraz dodatnie saldo strat i zysków nadzwyczajnych. Elementami ujemnie kształtującymi wielkość wyniku finansowego jest wzrost kosztów własnych sprzedaży i rosnące obowiązkowe obciążenie wyniku finansowego. W drugim etapie analizy należałoby dokładnie ustalić oddziaływanie poszczególnych czynników przez badanie każdego z wymienionych elementów wyniku. W analizie wyniku na sprzedaży produktów można ustalić odchylenia wynikające również z oceny wpływów następujących czynników: wielkości sprzedaży, struktury asortymentowej, jednostkowej ceny realizacji netto oraz kosztu jednostkowego.2