Punktem wyjścia rozwiniętej analizy finansowej przedsiębiorstwa może być syntetyczna analiza wyniku finansowego jako podstawowego elementu wyników ekonomicznych. Celem tej analizy powinno być ustalenie zmian w osiąganych wynikach oraz określenie stopnia uzyskania ich w rezultacie działalności gospodarczej opartej na wykorzystaniu czynników intensywnych. W procesie zarządzania przedsiębiorstwem istotne znaczenie ma ocena wyników ekonomicznych, która daje orientację o przewidywanej lub osiąganej efektywności gospodarowania.
Działalność gospodarcza może mieć cechy gospodarowania ekstensywnego lub intensywnego. Gospodarowanie ekstensywne charakteryzuje się osiąganiem wzrostu przychodu ze sprzedaży oraz zysku w rezultacie rosnącego angażowania zasobów osobowych i majątkowych w aspekcie ilościowo – wartościowym i czasowym. Wiąże się to z wyższym niż przychód ze sprzedaży lub zysk wzrostem zatrudnienia oraz stanu majątku trwałego i obrotowego. Natomiast gospodarowanie intensywne polega na osiąganiu wzrostu przychodu ze sprzedaży i zysku na jednostkę angażowanych zasobów osobowych lub majątkowych przez uzyskiwanie korzystniejszych cen oraz wyzwolenie rezerw wewnętrznych, głównie przez efektywny postęp techniczno – organizacyjny. Wzrost ten jest związany z wyższą wydajnością i rentownością pracy oraz wyższą efektywnością wykorzystania majątku trwałego i obrotowego.1
Prowadzenie racjonalnej działalności gospodarczej jest zależne od gospodarowania intensywnego. W związku z tym powinno się dążyć do poprawy osiągania wyników ekonomicznych przez maksymalizację oddziaływania czynników intensywnych, a ograniczenie wpływu czynników ekstensywnych.
Analizy wyniku finansowego mogą być wykorzystywane do oceny osiągniętych wyników w okresie sprawozdawczym oraz do weryfikacji opracowanych planów przedsiębiorstwa. Ważne jest w tym wypadku uwzględnienie w wielkościach planistycznych zgodności przewidywanej działalności z wymogami gospodarowania intensywnego. Oceny dokonuje się najczęściej w porównaniu z rokiem ubiegłym, ustalając w ten sposób dynamikę podstawowych wskaźników ekonomicznych. Celowe jest także rozpatrywanie wyników finansowych w krótszych odcinkach czasu. Możliwe jest porównanie konkretnych kwartałów lub miesięcy roku sprawozdawczego z odpowiednimi kwartałami lub miesiącami roku ubiegłego. Podstawą liczbową analizy wyniku finansowego powinny być odpowiednie wskaźniki ilościowe, które podlegać mogą różnokierunkowym porównaniom i przekształceniom. W doborze tych wskaźników uwzględnić należy wskaźniki określające zaangażowane zasoby lub poniesione nakłady oraz osiągane efekty.2
W warunkach gospodarki rynkowej podstawowe znaczenie ma określenie stopnia efektywności kapitałów zaangażowanych przez właścicieli przedsiębiorstwa. Do osiągnięcia efektów w działalności produkcyjnej lub handlowej konieczne jest angażowanie zasobów osobowych i majątkowych. One zatem wraz z efektami wyrażonymi w osiąganych przychodach ze sprzedaży i zysku tworzą podstawy liczbowe przeprowadzonej analizy wyniku finansowego w danej firmie,
W systemie syntetycznej analizy wyniku finansowego, podobnie w jak innych badaniach, wyróżnić można dwa etapy: analizę porównawczą i analizę przyczynową. Analiza porównawcza nie może się jedynie ograniczać do stwierdzenia, w jakim stopniu rosną lub maleją poszczególne wskaźniki i ujawnienia odchyleń. Powinna ona obejmować także rozpatrywanie ich wzajemnych więzi i zależności. Służą temu wzorcowe układy nierówności podstawowych wskaźników ekonomicznych, które zakładają zgodność ich kształtowania się z wymogami gospodarowania intensywnego. W warunkach racjonalnej gospodarki wskaźniki ekonomiczne muszą wykazywać odpowiednie zróżnicowanie dynamiki. Dlatego osoby przeprowadzające taką analizę muszą wiedzieć, jakie zróżnicowanie wskaźników i w jakim stopniu można uznać za prawidłowe i ekonomiczne uzasadnione, a jakie świadczą o niegospodarności i nieracjonalnym wykorzystywaniu zaangażowanych zasobów osobowych i majątkowych. Podobnie analiza przyczynowa powinna być odpowiednio ukierunkowana. Należy tu zwrócić uwagę na treść ekonomiczną poszczególnych odchyleń cząstkowych i w interpretacji uwzględnić rodzaj odchylenia oraz jego rozmiar w porównaniu z wielkością pozostałych oraz wzajemne proporcje i zależności. Taki system analizy wyniku finansowego pozwala, przy zastosowaniu ograniczeń liczby wskaźników, uzyskać bogaty zestaw informacji o tym, czy czynniki produkcji wykorzystywane są intensywnie czy ekstensywnie oraz ich wpływie na wyniki finansowe.3
1 L. Bednarski, op. cit., s. 45.
2 Tamże, s. 46.
3 T. Płoszajski, Rachunek wyników jako wyraz księgowego ujęcia działalności przedsiębiorstwa, Warszawa 1991.