Termin strategia wywodzi się z języka greckiego, gdzie oznaczał kierowanie wojskami z pozycji naczelnego wodza. W wojskowości strategia dotyczy stworzenia planu wojny, określenia poszczególnych kampanii wojennych. Praktyka i nauki o organizacji i zarządzaniu przyjęły ten termin, jak wiele innych, po II wojnie światowej, początkowo w ramach nurtu badań operacyjnych, nie nadając mu jednak niestety tak jednoznacznej treści jak w wojsku. Zagadnienia podejmowania decyzji w sytuacjach konfliktowych wykształciły tzw. teorię gier, w której podstawową kategorią stała się strategia. Twórcą jej był znakomity matematyk J. von Neumann.
W naukach o organizacji i zarządzaniu odróżnia się strategię (treść strategii przedstawioną w tym rozdziale) od proces ustrategicznego.
Proces strategii (proces zarządzania strategicznego) odnosi się do sposobu w jaki strategia jest formułowana w organizacji (por. rozdz. III)
Historycznie podchodząc do strategii możnastwierdzić, że początki myślenia strategicznego w zarządzaniu występują w latach dwudziestych naszego wieku. Przykładem jest reorganizacja firmy General Motors w 1921 roku udokumentowana dopiero w 1963 roku przez Alfreda Sloana w znanej książce My Years with General Motors.
W 1946 Peter Drucker w książce Concept of Corporation zauważył, że cel firmyma charakter zewnętrzny – tzn. że jest nim wytworzenie i zaspokojenie potrzeb klientów.
Bez względu jednak na to, kiedy były początki strategii swoją dojrzałość osiągnęła ona w latach sześćdziesiątych. W roku 1960Theodore Levitt opublikował słynny artykuł MarketingMy opia stanowiący jedną z pierwszych prób ujęcia strategii korporacji z szerokiego i wyraźnie zaznaczonego punktu widzenia. W 1962 roku pojawiła sięksiążka Alfreda Chandlera Strategy and Structure w której stwierdza on, że korporacja powinna wypracować strategię zanim podejmie ona decyzje o zmianie swojej struktury. Pojawia się w niej także definicja strategii jako ustalenie długoterminowych celów i zamierzeń, kierunku działania oraz alokacji zasobów służących do osiągnięcia tych celów. W 1965roku zostało opublikowane monumentalne dzieło Igora Ansoffa [2] (można rzec Biblia planowania strategicznego) Corporate Strategy, głęboki i szczegółowy program planowania celów firmy, jej ekspansji, pozycji rynkowej oraz alokacji zasobów.
Wydarzeniem w historii strategii było założenie w tym samym mniej więcej czasie przez Bruc’a Henderson’a firmy doradczej BostonConsulting Group (BCG). Działalność jej zaowocowała wynalezieniem jednych z najpotężniejszych narzędzi w historii strategii: krzywej doświadczenia i macierzy wzrostu/udziału w rynku. Dzięki tej firmie został położony kamień węgielny całej późniejszej myśli strategicznej. W następnych latach rozwój myśli strategicznej trwał nadal, aż do dnia dzisiejszego i nic nie wskazuje,aby znaczenie strategii zaczęło maleć.
Najdobitniejszym świadectwem wzrostu znaczenia zagadnień strategicznych jest szybki wzrost liczby konsultantów zatrudnianych przez czołowe i uznane na świecie firmy doradcze specjalizujące się w tej problematyce. W latach 1965-91 wynosił on 15-20% rocznie i po lekkim zahamowaniu w latach 1991-93 obecnie znów wszedł na szybką ścieżkę rozwoju [82s. 24].
Z tego krótkiego opisu można wysnuć wniosek, żecoraz więcej organizacji dostrzega konieczność posiadania strategii.Spowodowane jest to istniejącą sytuacją gry rynkowej, w której to przedsiębiorstwo może przetrwać w długim okresie i realizować swoje cele tylko pod warunkiem permanentnego rozwoju oraz wzrostu.
Rozwój przedsiębiorstwa to skoordynowane zmiany systemów przedsiębiorstwa, (skutecznie) dostosowujące je do ciągle zmieniającego się otoczenia. Rozwój przedsiębiorstwa oznacza następujące zmiany:
- wprowadzenie nowych elementów do systemu przedsiębiorstwa,
- poprawę jakości istniejących w systemach elementów,
- zmiany struktur systemów.
Rozwój jestprzede wszystkim zjawiskiem jakościowym, polegającym na wprowadzaniu innowacji produktowych, procesowych, strukturalnych oraz innowacji w dziedzinie organizacji i zarządzania.
Wzrost natomiast stanowi kategorię ilościową (zwiększenie ilości zasobów przedsiębiorstwa zwiększające skalę ich działalności). Wzrost mierzy się dynamiką wartości sprzedaży, dynamiką udziału w rynku, a od strony zasobów dynamiką wzrostu wartości aktywów, zatrudnienia, potencjału umiejętności.
Konieczność rozwoju przedsiębiorstwa wynika z ciągłych zmian środowiska (ekosysytemu tj. szeroko rozumianego otoczenia). Ciągłe zmiany w otoczeniu wymagają, żeby się do nich dostosowywać. Aby nadążyć za zmianami w otoczeniu przedsiębiorstwo musi więc rozwijać się przynajmniej w takim samym tempie jak otoczenie (zgodnie z porzekadłem “kto nie idzie naprzód, cofa się”). Należy zauważyć, że przedsiębiorstwo może wpływać na część środowiska(otoczenie sterowalne, konkurencyjne) nazywane mikrootoczeniem. Natomiast ta część środowiska,która leży poza wpływem przedsiębiorstwa (otoczenie niesterowalne) nosi nazwę makrootoczenia.
Jeżeli przyjąć, że generalnym celem każdego przedsiębiorstwa jest przetrwanie w długim okresie, to jak powyżej wykazano rozwój przedsiębiorstwa jest warunkiem koniecznym jego przetrwania.
Problem wzrostu przedsiębiorstwa wiąże się ściśle ze wzrostem rynku na którym działa organizacja. O ile rozwoju otoczenia nie można zatrzymać, to w przypadku rynku może być różnie. Zasadą jednak jest pilna obserwacja rynku (konsumentów) i dostosowywanie się do niego lub – o ile jest taka możliwość – kształtowanie go. Pozostawanie bowiem w długim okresie na rynku, który nie wzrasta (pozostaje stały lub kurczy się) nieuchronnie prowadzi do bankructwa [109 s. 11].
Firma rozwijając się i wzrastając tworzy wysoki potencjał ekonomiczny i finansowy. Przedsiębiorstwo o dużych zasobach może realizować korzyści wielkiej skali produkcji, inwestować w wielkie programy badawcze i w wielkie programy promocyjne. Organizacja o dużym potencjale może dywersyfikować się, zatem wspierać wybrane produkty kosztem innych, może pokonywać wysokie bariery wejścia na nowe rynki i nowe sektory – duże przedsiębiorstwo ma więc zupełnie inne podstawy i możliwości do konkurowania aniżeli mała firma. Duża firma ma też zupełnie inne stosunki z instytucjami finansowymi oraz rządowymi, wzbudza zaufanie klientów.
Według [86 s. 4] ponad połowa nowo powstałych przedsiębiorstw bankrutuje w ciągu czterech lat. Dalsze 30% upada w ciągu dziesięciu lat. Reszta wprawdzie utrzymuje się przy życiu, ale często nie osiąga pełnego wykorzystania swojego potencjału. Wszystkie statystyki dotyczące bankructw wykazują, że główną przyczyną upadłości jest brak środków pieniężnych. Właściwe zarządzanie ma tutaj niebagatelny udział. Dzieje się tak z tego powodu, że do założenia nowego przedsiębiorstwa wystarczy bowiem pomysł,wiara w siebie i pewna niezbędna początkowa kwota środków pieniężnych. Nic więcej. A dalej, no właśnie, dalej trzeba robić rzeczy zgodnie ze swoją koncepcją firmy lepiej niż inni, inaczej niż inni, taniej niż inni lub dla innych, dystansując konkurentów albo nawiązując współpracę (kooperacja). Są to zasadnicze pytania, na które musi odpowiedzieć sobie każdy menedżer przyjmując odpowiedzialność za firmę. Z tymi pytaniami nierozerwalnie związana jest strategia firmy.
Dokonując daleko idącego uproszczenia można powiedzieć, że strategia to inaczej mówiąc stworzona (tzn. wypracowana, ale z pewną dozą twórczego irracjonalizmu, intuicji) optymistyczna i akceptowalna przez wszystkich pracowników recepta na sukces przedsiębiorstwa w długim okresie czasu. Strategia powinna przenikać firmę (czytaj: personel) na wskroś odciskając piętno na każdym odcinku działalności organizacji. Dzięki niej tworzy się duch firmy (corporate identity),a nawet jej osobowość (corporatepersonality),tak ważna dla kształtowania kultury organizacji [107 s. VII], co umożliwia wzrost wartości firmy.
P.F. Drucker strategię nazwał teorią firmy pisząc: strategiczne wybory kształtują funkcjonowanie organizacji, dyktują decyzje odnośnie do tego, co organizacja robi i czego nie robi, definiują, co organizacja uznaje za ważkie rezultaty. Są to założenia o rynkach, o identyfikacji odbiorców i konkurentów, ich wartościach i działaniach. Określają technologię i dynamikę jej zmian, słabości i siły firmy. Są to założenia o tym, za co firma dostaje pieniądze… . Każda organizacja w biznesie czy poza nim, ma swoją teorię firmy, która, jeśli jest JASNA, SPÓJNA i PRECYZYJNA, ma ogromną moc”[w 100 s. 15].
Do pytań o wizję, rynki, produkty i model działania stale wracają wszystkie teorie i koncepcje strategii, konsultanci i menedżerowie. Te pytania się nie zmieniają – starzeją się tylko odpowiedzi. Strategia jest sztuką podejmowania wyborów w warunkach ograniczeń, presji i szans. Strategia jest sztuką interpretacji oraz znajdowania sensu i znaczenia zdarzeń w otoczeniu i samej organizacji [100 s. 49]. Menedżerowie odpowiedzialni za przedsiębiorstwo muszą umieć i chcieć stworzyć strategię firmy, aby mogło ono przetrwać na“wzburzonych falach oceanu konkurencji, otoczenia, własnych celów, zasobów i możliwości”, gdyż inaczej organizacja nie ma dużych szans na sukces. Spośród tych menedżerów musi ktoś jednoznacznie być i czuć się odpowiedzialny za jej tworzenie i wdrożenie, ponieważ jest to zbyt ważne zagadnienie dla firmy, aby mogłoby nie być nadzorowane.