Bilans przedsiębiorstwa jest sprawozdaniem statystycznym, które zawiera
poszczególne składniki majątku przedsiębiorstwa oraz źródła jego finansowania. Sporządzany jest na określony dzień (zwany moment bilansowym), przedstawia, więc stan zasobów będących w posiadaniu firmy. Uznany on został jako podstawowe sprawozdanie finansowe. W sposób uproszczony przedstawia to poniższe zestawienie:
Tabela 3. Uproszczone zestawienie bilansu
| AKTYWA | PASYWA |
| MAJĄTEK TRWAŁY | KAPITAŁ WŁASNY
REZERWY |
| MAJĄTEK OBROTOWY
ROZLICZENIA MIĘDZYOKRSOWE CZYNNE |
ZOBOWIĄZANIA DŁUGOTERMINOWE
ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE ROZLICZENIA MIĘDZYOKRSOWE BIERNE PRZYCHODY PRZYSZŁYCH OKRESÓW |
| AKTYWA OGÓŁEM | PASYWA OGÓŁEM |
ŹRÓDŁO: Opracowanie własne
Za szczególną cechę bilansu można uznać, że wykazany stan końcowy staje się równocześnie stanem początkowym w bilansie otwarcia w następnym okresie obrachunkowym. Układ bilans prezentuje tabela 4:
Tabela 4. Struktura bilansu
| AKTYWA | PASYWA |
| A. Majątek trwały
I. Wartości niematerialne i prawne 1. Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej 2. Koszty prac rozwojowych 3. Wartość firmy 4. Inne wartości niematerialne i prawne 5. Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych II. Rzeczowy majątek trwały 1. Grunty własne 2. Budynki i budowle 3. Urządzenia techniczne i maszyny 4. Środki transportu 5. Pozostałe środki trwałe 6. Inwestycje rozpoczęte 7. Zaliczki na poczet inwestycji III. Finansowy majątek trwały 1. Udziały i akcje 2. Papiery wartościowe 3. Udzielone pożyczki długoterminowe 4. Inne składniki majątku trwałego IV. Należności długoterminowe B. Majątek obrotowy I. Zapasy 1. Materiały 2. Półprodukty i produkty w toku 3. Produkty gotowe 4. Towary 5. Zaliczki na poczet dostaw II. Należności i roszczenia 1. Należności z tytułu dostaw i usług 2. Należności z tytułu podatków 3. Należności wewnątrzzakładowe 4. Pozostałe należności 5. Należności sądowe III. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu 1. Udziały lub akcje własne do zbycia 2. Inne papiery wartościowe IV. Środki pieniężne 1. Środki pieniężne w kasie 2. Środki pieniężne w banku 3. Inne środki pieniężne (weksle, czeki) C. Rozliczenia międzyokresowe 1.Czynne rozliczenia międzyokresowe 2. Inne rozliczenia międzyokresowe |
A. Kapitał (fundusz) własny
I. Kapitał (fundusz) podstawowy II. Należne, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego (wielkość ujemna) III. Kapitał (fundusz) zapasowy 1. Ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej 2. Tworzony ustawowo 3. Tworzony zgodnie ze statutem lub umową 4. Z dopłat wspólników 5. Inny IV. Kapitał (fundusz) rezerwowy z aktualizacji wyceny V. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe VI. Nie podzielony wynik z lat ubiegłych 1. Zysk (wielkość dodatnia) 2. Strata (wielkość ujemna) VII. Wynik finansowy netto roku obrotowego 1. Zysk netto (wielkość dodatnia) 2. Strata netto (wielkość ujemna) 3. Odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowego B. Rezerwy 1. Rezerwy na podatek dochodowy 2. Pozostałe rezerwy C. Zobowiązania długoterminowe 1. Długoterminowe pożyczki, obligacje i inne papiery wartościowe 2. Długoterminowe kredyty bankowe 3. Pozostałe zobowiązania długoterminowe D. Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne I. Zobowiązania krótkoterminowe 1. Pożyczki, obligacje i papiery wartościowe 2. Kredyty bankowe 3. Zaliczki otrzymane na poczet dostaw 4. Zobowiązania z tytułu dostaw 5. Zobowiązania wekslowe 6. Zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych 7.Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń 8.Zobowiązania wewnątrzzakładowe 9. Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe II. Fundusze specjalne E. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów 1. Bierne rozliczenia międzyokresowe 2. Przychody przyszłych okresów |
| SUMA AKTYWÓW | SUMA PASYWÓW |
ŹRÓDŁO: Z. Kołaczyk – „Rachunkowość przedsiębiorstw”, Wydawnictwo eMPi2, Poznań1997, s.94.
W polskiej praktyce księgowej majątek przedsiębiorstwa przyjęto nazywać „aktywami”, a źródła finansowania tego majątku „pasywami”. Aktywa wykazane są po lewej stronie bilansu natomiast pasywa, po jego prawej stronie. Zarówno strona aktywów jak i pasywów są uporządkowane w pewien sposób, aktywa według stopnia płynności, tzn. możliwości zamiany poszczególnych składników majątku na środki pieniężne, pasywa według terminu wymagalności. System podwójnego zapisu księgowego, na którym opiera się konta, sprawia, że dla każdego składnika pasywów, tworzy się korespondujący z nim składnik aktywów[1].
Aktywa to różnego rodzaju składniki majątkowe, różniące się między sobą postacią, cechami fizycznymi i użytkowymi, okresem eksploatacji i stopniem zużycia. Zasób majątku zależy od charakteru i rozmiarów działalności podmiotu gospodarczego. W aktywach figurują składniki majątku, które przedstawiają wartość gospodarczą[2].
Natomiast pasywa są to zobowiązania spółki wobec właścicieli, którzy zainwestowali w tę spółkę pieniądze kupując jej akcje oraz wobec jej wierzycieli. Udzielają one odpowiedzi na pytanie: kto, w jakim charakterze i w jakiej wysokości ma prawo do majątku firmy. Pasywa to kapitał własny i obcy.
[1] J. Ellis, D. Williams, Strategia przedsiębiorstwa a analiza finansowa, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 162.
[2] A. Malewicz, Rachunkowość i finanse, Polska Fundacja Promocji Kadr, Bytom 1999, s. 27.